ESS ez da soilik burutapena, ez beste ekonomia bat errebindikatzen duen mugimendua, errealitate haztagarria baizik. Gizateriaren zati baten oinarrizko beharrak ebazten ditu, eta hori da bere balio nagusia.
ESStzat hartzen ditugu ekimenak, batzuk sozioenpresarialak, beste batzuk komunitarioak, normalean jabetza kolektibokoak eta kudeaketa demokratikokoak, beharrak asetzeari lehentasuna ematen diotenak irabazien gainetik; administrazioekiko edo beste enpresa batzuekiko independenteak dira; feminismoaren, ekologismoaren, antirazismoaren, ekitatearen, elkartasunaren, inklusioaren eta abarren balioek bideratzen dituzte, eta gizartea aldatzeko borondatea dute.
Normalean, ekimen horiek elkarte, fundazio, lan-sozietate edo mutualitate, gizarteratze-enpresa edo enplegu-zentro berezi, eta batez ere, kooperatiba izan ohi dira; baina ez dira ESS forma juridikoagatik, baizik eta printzipio eta balio batzuk egunero erabiltzeagatik.
ESS gero eta errealitate sendoagoa, zabalagoa eta autokontzienteagoa da. 1980ko hamarkadaz geroztik, leku guztietan hazi da. Hala ere, modu organikoan egiten du, hau da, motel, eta merkatu eta gizarte kapitalista baten barruan, eta, beraz, kudeatzen zailak diren tentsioen mende dago beti, eta haren hazkundeak talka egiten du egitura-mugekin. ESSren ahalmen guztiak garatzeko, kapitalismoa desegin beharko litzateke lehenik.
Azken urteotan, munduaren bilakaerak beldurra ematen du: pobrezia eta gizarte-desberdintasuna areagotzea; faxismoa areagotzea; inperialisten arteko norgehiagokak areagotzea eta gerrak ugaritzea; kolapso ekologikoaren arriskua, kaos klimatikoaren, biodibertsitatearen galeraren, desertizazioaren, ur eta lur emankorren eskasiaren, erregai fosilen agortze progresiboaren, nahitaezko migrazio handien, mundu mailako atzeraldi berri baten hasiera…
Prezipitaziora garamatzan lokomozio-makina hau geldiarazteko, egiturazko erreforma-programa bat ezarri beharko litzaioke kapitalari, trantsizio ekosoziala (TE) deritzona. Trantsizio horrek, mundu guztiari bizitza duina ematen dion bitartean, lehorrean geldiarazten ditu berotegi-efektua eragiten duten gasen emisioak eta biodibertsitatearen galera, eta murriztu egiten ditu planetaren mugen barruko produkzioa eta kontsumoa.
Hori lortzea aukera bat baino ez da, testuinguru kritiko batean soilik, non gizarteen pobretze orokorrak eta hondamendi natural suntsitzaileen ugaltzeak, baita Ipar Globalean ere, borroka eta denboran zehar ehunka milioi pertsonak denboran zehar iraun duten alternatibak planeta osoan sortzea bermatzen baitute, hauteskunde edo altxamendu herrikoien bidez, TE abian jartzen duten gobernu berriak sortu arte, mugimendurik gabe.
Baina zentzuzkoa al da ahalegin guztiak irabaztea hain zaila dirudien TE bat behartzean kontzentratzea? Zuhurragoa litzateke bi eszenatokiei estrategia dual funtzionala ezartzea: TEko bat postkapitalismorako bidean, beste bat basakeriari aurre egiteko eta bizirik irauteko.
ESSren aldetik, estrategia dual hori hazi egingo litzateke, eta, horretarako, behar gehiago asetzeko, erreferente errepikakorrak biderkatu eta zabaltzeko, komunitateak ehuntzeko, bizimodu osatuagoak eta iraunkorragoak zabaltzeko, subjektu emantzipatzailea sortzeko eta emantzipazio-mugimenduei baliabide gehiago emateko modu jasangarriak sortuko lirateke.
Jordi Garcia Jané
*2023ko abenduaren 14an GEZKIren ekonomia sozial eta solidarioari buruzko masterraren esparruan egindako mintegiaren edukiaren aipamena.