Marian Diez Ekonomian doktorea da Euskal Herriko Unibertsitatean (EHU). Gaur egun erretiratuta dagoen Ekonomia Aplikatua I Saileko irakaslea (UPV/EHU). Bere irakaskuntza eta ikerketa arloak, garapenerako politika publikoen ebaluazioan eta ekonomia kritiko eta eraldatzaileetan, bereziki ekonomia sozial eta solidarioaren eraikuntzan zentratu dira. 10 urte baino gehiago daramatza REAS Euskadiko Batzordean (Ekonomia Alternatibo eta Solidarioaren Sarea). Sarearen lehendakaria da 2016. urtetik.
1. Zer da zuentzat ekonomia alternatibo eta solidarioa?
Urteak daramatzagu ekonomia alternatibo bat aldezten eta eraikitzen, gure praktiketatik, eredu solidario baterantz, non pertsonak, eta ez merkatuak, antolaketa ekonomiko eta sozialaren erdigunean kokatzen baitira, non ekonomiak funtzio instrumentala hartzen baitu, herritarrek parte hartzeko eta erabakiak hartzeko eremu demokratikoei lotuta. Izan ere, sinetsita gaude horrela bakarrik lortuko ditugula guztiontzako bizi-baldintza duinak eta bidezkoak.
Ekonomia Alternatibo eta Solidarioa eredu ekonomiko eta sozial bat da, eta bizitza erdian jartzen du, pertsonen eta planetaren bizitza. Horrek esan nahi du pertsonen, toki-komunitateen eta gure lurralde naturalaren zaintza, izaki bizia den aldetik, funtsezko ideia dela gure behar pertsonal eta komunak asetzeko jarduera ekonomikoa eraikitzeko, bizirik nahi dugun planeta batek ezarritako mugak errespetatuz.
Horregatik, beste ekimen batzuk sustatzen eta garatzen ditugu ziklo ekonomikoaren eremu guztietan (finantzaketa, ekoizpena, merkaturatzea eta kontsumoa), lankidetzarekin, elkarrekikotasunarekin, autogestioarekin eta iraunkortasunarekin lotutako balioetatik abiatuta.
2. Zer helburu dituzte REAS sareak osatzen dituzten erakundeek?
REAS Red de Redes (15 lurralde-sare eta 4 sare sektorial biltzen dituen sare konfederala) osatzen ditugun erakunde eta enpresa guztiek Ekonomia Solidarioaren Gutuneko printzipioak betetzeko konpromisoa hartu dugu. Printzipio horiek osatzen dute gure nortasuna, gure egiteko modua eta ekonomia alternatiboa ulertzeko modua. Aipatu dudan bezala, identitate hori, guztion artean, ekonomia, gizarte eta bizitza eredu bidezkoagoa, parte-hartzaileagoa, gizatiarra, solidarioa, iraunkorra eta feminista eraikitzeko dugun borondateak markatzen du.
Printzipioen Gutunaren lehen bertsioa 1995. urtean egin zen eta 2000. eta 2011. urteetan berrikusi. 2022an, edukien eguneratze bat aurkeztu genuen, testuinguru lokaletan nahiz globaletan, alternatiba ekonomiko eraldatzaileen eremuan eta ekonomia solidarioaren mugimenduan bertan gertatu diren aldaketen arabera. Alde horretatik, nabarmentzekoa da ikuspegi feministagoa eta ekologistagoa sartu dela; izan ere, munduko egoera bati aurre egin behar diogu, larrialdiei eta erronka oihartzun sozialei erantzutea lehentasun bihurtu baita bizitzaren beraren iraunkortasunerako.
Gutunaren 6 printzipioak ekitatea, lan duina, iraunkortasun ekologikoa, lankidetza, aberastasunaren banaketa zuzena eta ingurunearekiko konpromisoa dira. Luze izango litzateke orain printzipio horietako bakoitza zehaztea, baina Reas Euskadiko web orrian edo www.economiasolidaria.org helbidean kontsultatzera animatzen zaituztet.
Hemen ere zehaztu nahi dut printzipio horiekiko dugun konpromisoa ez dela adierazgarria edo hitzezkoa soilik. Izan ere, urtero autoebaluaziorako tresna bat erabiltzen dugu, Ikuskaritza Soziala, printzipio horiek gure erakundeetan nola betetzen eta garatzen ari garen jakiteko, neurtzeko eta baloratzeko. Benetako konpromisoa da gure jarduera ekonomikotik.
3. Zure ustez, zein izan beharko lirateke egungo eredu ekonomikoa ekonomia feminista bihurtzeko gakoak?
Badira urte batzuk, Reas Euskaditik ez ezik, ekonomia solidarioko gainerako mugimenduetatik ere, Ekonomia feminista bada soilik izango dela solidarioa esan eta defendatzen dugula. Ideia horrek bultzatzen ditu Reas Euskadiko feminismoari buruzko lan-taldeak (EkoSolFem) eta Estatuko Feminismoen Batzordeak eta beste lurralde-batzorde batzuek hasitako lanak.
Ekonomia feminista bada soilik izango dela solidarioa esaten dugunean, ez dugu inolaz ere eslogan erraz bat balitz bezala pentsatzen; gure ideia eraldatzailea da, ekonomia solidarioa eraikitzeko eta zabaltzeko gure estrategiaren parte izatea nahi duguna.
Trantsizio feministarako gure proposamenak barne hartzen du zainketek bizitza ekonomiko eta sozialaren antolaketan funtsezko lekua izatea. Horretarako, beharrezkoa da zainketen antolaketa sozial berria bultzatzea, pertsona guztiak zaintzeko eskubidea eta baldintza duinetan garatzea bermatuko duena. Zainketarako eskubidea bermatzea gizarte osoak partekatu behar duen erantzukizuna da: erakunde publikoek, gizarte-eragileek, komunitateak eta etxeek. Eta gogoan dut, azken urteotako krisietan zerbait nabarmendu bada, oso garrantzitsua dela pertsonak zaintzeak (kapitalismoarentzat ikusezinak diren lan horiek) giza bizitza ahulen euskarri izatea.
Eraldaketa hori gure sare eta erakundeetara eramatea da gure erronka. Horretarako, barne-eraldaketako prozesuak jarri dira martxan. Prozesu horiek eragin handia dute gure egiteko moduetan, gizonen eta emakumeen bidezko partaidetza-erakundeak eta -prozesuak garatzeko. Aldaketa feminista horietan, gure enpresetan, gure harremanetan eta gure jardueretan ere dauden genero-desberdintasunak aztertzen dira. Desberdintasunak daude gure lana antolatzeko moduari, erabakiak hartzeari, parte-hartzeari, zereginak baloratzeko eta ordaintzeko moduari, denborei eta, jakina, zainketei dagokienez.
Horregatik, eraldaketa horretan lagunduko diguten tresnak garatzeaz arduratu gara. Ikuspegi kritiko feminista ekonomia solidarioaren ikuspegi eta praktikan txertatzen laguntzea.
4. 2023. urtean, zein dira Reas Euskadiren erronka nagusiak?
Reas Euskadik, gutxienez, hiru erronka handi ditu aurrean datozen urteetarako, hau da, ni 2023tik haratago joango nintzateke. Horietako bat ere ez da berria, baizik eta sare gisa eta erakunde gisa egiten ari garen lanari jarraipena ematea.
Lehena da ekonomiaren, gizartearen eta lurraldearen aldetik hazten jarraitu behar dugula. Gureak bezalako praktika ekonomiko kooperatibo eta eraldatzaileak bizitzeko behar ditugun zirkuitu guztietan egotea lortu behar dugu, bai guk bai gure komunitateek; etxebizitza, elikadura, komunikazioa eta beste sektore batzuetan, berriz, oraindik presentzia esanguratsurik ez dugun batzuk aipatzearren, hala indartuz eta lehendik ditugun espazioak osatuz, gure presentzia eta eragina zabalduz. Bide horretan gaude, sarean bazkide diren 100 erakundeetara hurbilduz.
Bigarren erronka mugimendu eraldatzaile gisa indartzea da, gure eragin soziala eta politikoa handitu dadin eta, aldi berean, erakundeen onarpen handiagoa lor dezagun. Hor, nire ustez, beste gizarte-mugimendu batzuekin lankidetza estuan jarraitu behar dugu lanean, eta politika publikoen inguruan proposamenak sortzen jarraitu behar dugu erakundeentzat, ekonomia solidarioaren eta gure lurraldeetan herritar aktiboek sustatutako proiektuen presentzia areagotzeko.
Hirugarren erronka ekonomia solidarioa etengabe aldatzen ari den alternatiba bizi gisa hartzeko dugun gaitasunarekin lotuta dago. Nire ustez, azken urteotan, Ekonomia Solidarioaren eta Ekonomia Feministaren arteko elkarrizketa izan da lan-esperientzia aberasgarrienetako bat. Lan-esparru horretatik, oraindik asko dago egiteko feminismotik, baina beste ekonomia kritiko batzuekin (ekologikoarekin, esaterako) elkarrizketa sendoak izateko beharra ere ikusten dugu.