Ignacio J. Etxebarria Etxeita elkarrizketatu dugu, Euskadiko Borondatezko Gizarte Aurreikuspeneko Erakundeetako lehendakaria. Elkarrizketa honetan helburuak, bilakaera eta gure lurraldeko erronkak sakontzen dira, baita etorkizuneko arau-aldaketak, inbertsioak eta BGAEen etorkizuneko ikuspegia ere. Borondatezko Gizarte Aurreikuspeneko Erakundeak (BGAE) irabazi-asmorik gabeko eta borondatezko erakundeak dira, bazkideak babesteko asmoz eratuak.
1. Zein dira BGAEen helburu nagusiak?
Borondatezko Gizarte Aurreikuspeneko Erakundeen (BGAE) helburu nagusia, Euskal Autonomia Erkidegoak eskumen esklusiboa duen tresna, pentsioen sistema publikoa osatzea da, pertsona batek erretiroa hartzen duenean bere pentsioa (publikoa gehi osagarriena) ahalik eta gehien hurbil dadin aktibo zegoenetik eta duintasunez bizitzen jarrai dezan.
2. Zure ustez, zer bilakaera izan dute BGAEek azken urteotan?
BGAEen hazkundea nabarmena izan da 40 urte hauetan. Hala, azken 20 urteetan, BGAE federatuek 16.000 milioi euro baino gehiago ordaindu dizkiete beren bazkide eta onuradunei, eta haien ondareak EAEko BPGaren %30 gainditzen du, Estatuko %10aren aurrean. Horregatik, “esperientzia arrakastatsuak” kontsideratu dira, eta jarraitu beharreko erreferentzia bihurtu dira. Hala ere, azkenaldian, eredu hori agortzen ari dela erakusten ari da, eta, nire ustez, bultzada berria beharko luke.
3. Zer erronka dituzte BGAEek gure lurraldean?
Gaur egun, BGAEen bidez Euskadin egituratutako gizarte-aurreikuspen osagarriak duen erronka nagusia da BGAEak orokortzea lortzea, hau da, euskal biztanleria aktiboaren %70era zabaltzea, jasotako azken soldataren %20 ingurura iristeko adinako estaldura-maila lortzeko, eta, hala, erretiroa hartu ondoren gure bizi-kalitateari eusteko.
Alde horretatik, erakundeen artean koordinatutako pizgarri-ekimenak ezartzeak eta BGAEen merkataritza- eta zerga-esparru juridikoa berrikusteak itxaron-konpas horretatik ateratzen lagunduko ligukeela uste dut, eta euskal pentsio-sistema egoki, iraunkor eta segurua lortzen laguntzeko erronkari konfiantzaz aurre egiten lagunduko ligukeela, Europako Instantziek horrela iragarri baitute.
4. BGAEek laster izango dituzte arau-aldaketak?
Gaur egun, BGAEei buruzko zenbait dekretu aldatzen dituen dekretu-proiektua izapidetzen ari da. Proiektu hori 2024ko lehen hiruhilekorako indarrean sartzea espero dugu, eta, besteak beste, lehentasunezko enpleguko (Lehentasunezko BGAEak lan-modalitateko BGAEak dira, eta, beraz, inplikatutako aldeen (enplegatzaileak eta enplegatuak) arteko akordioa eskatzen dute, ekarpen partekatuekin, erreskate-eskubiderik gabe, lehentasunezko kobrantzarekin errenta moduan, gastu urriekin eta gobernu-organoen osaera demokratikoarekin) BGAEak garatuko ditu, orokortzeko eragile gisa eta inbertsio-eremua zabalduko du, trantsizio digitalei, ingurumenekoei eta sozialei lotutako inbertsioei lekua eginez, hala adierazi zuen lehendakariak joan den urriaren 25ean Eusko Jaurlaritzarekin batera antolatu genuen jardunaldia irekitzeko hitzaldian, BGAEei buruzko lehen Legearen 40. urteurrena zela eta.
Bestalde, datorren urterako erakunde arteko akordioa lortzea espero dugu, sektorearen laguntza izango duena eta euskal gizarte-aurreikuspenaren zerga-esparru juridikoa eguneratzea ahalbidetuko duena, eta lehentasunezko enpleguko BGAEen figura bultzatzearen eta, errenta gisa, BGAEek ordaintzen dituzten hartukizunak lehentasunez kobratzearen aldeko apustua egingo duena.
5. Non inbertitzen dute BGAEek? Inbertsio horien zer ehuneko bideratzen da Euskadira?
BGAEek ez dute askatasunik nahi duten tokian eta moduan inbertitzeko, baizik eta Legeak gaitzat jotako aktiboetan (zor publikoa, akzioak, bonuak, higiezinak, etab.), eta bertan finkatutako portzentajeen barnean. Gainera, BGAEen inbertsio-politikak Inbertsio Printzipioen Adierazpenetan jasota egon behar du. Adierazpen horretan, erakunde bakoitzak inbertitzen dituen aktiboen araberako arrisku-profila jasotzen da, eta hori guztia Eusko Jaurlaritzaren gainbegiratze eta kontrolpean.
BGAEen aktiboak elkartekideen eta onuradunen intereserako inbertitu behar dira beti, nahiz eta ez den ahaztu behar EAEren berezko tresna direla. Hala, 2022ko abenduaren 31n, BGAEek beren ondarearen %5,72 zuten inbertituta Euskadin, hau da, 1.500 milioi euro baino gehiago.
6. Amaitzeko, nola ikusten duzu BGAEaren etorkizuna? Eta gizarte-ekonomiarena?
Baikortasunez ikusten dut, konfiantza osoa baitut “elkartasuna behetik” deitu izan denaren bilakaera positiboan eta hazkundean, hau da, babes sozial, ekonomiko edo lan-babes komuneko interesa duten pertsonen multzoan.
Egia da, askotan, BGAEak tresna finantzario hutsarekin identifikatzen direla, eta, seguru asko, gure sektorearen erantzukizuna izango dela behar adina azpimarratu ez dena, pentsioen arloan euskal babes sozialaren parte garela. Ezin dugu ahaztu pentsioak herritarren ongizateari zuzenean lotutako gizarte-gaia direla, eta, bestalde, urtero BGAEek 700 milioi euro baino gehiago ordaintzen dizkietela bazkide eta onuradunei.
Horregatik guztiagatik, akatsa izango litzateke BGAEen mutualitate-oinarriari kasurik ez egitea, non elkarte-elementua (helburu komun baten inguruan pertsonak elkartzea) lehenesten baita aseguru- (finantza-) elementuaren gainetik. Alde horretatik, esan dezakegu gizarte-ekonomiaren babespean eroso gaudela, gure helburua pentsioak ordaintzea baita, euskal herritarrak, ahal dugun neurrian, hobeto bizi daitezen.
Iturria: OVES/GEEB